Aandacht voor aandacht

Er is steeds meer aandacht voor ‘aandacht’. Dat kun je goed merken aan het feit dat er inmiddels vele boeken over mindfulness zijn verschenen. Bij mindfulness draait het om het heilzame effect van bewuste aandacht. En dat bewuste aandacht heilzaam is, daarvoor is steeds meer bewijs. Daarom kan ik aandachtstraining van harte aanbevelen.
Maar als je hiermee aan de slag gaat, dan is het handig om een idee te hebben van wat aandacht nu eigenlijk is. In dit artikel kun je daar meer over lezen. Ook geef ik je suggesties voor hoe je de aandacht kunt trainen.

De menselijke geest is constant bezig informatie te verwerken. Die informatie bestaat uit gedachten, gevoelens en zintuiglijke gewaarwordingen. Het proces van informatieverwerking door de geest is wat we ‘aandacht’ noemen. Hoewel wetenschappelijk gezien een heleboel over aandacht gezegd kan worden, wil ik me in dit artikel beperken tot drie essentiële kenmerken. Dit zijn ze:

  1. Je kunt de aandacht bewust sturen of zijn eigen gang laten gaan.
  2. De aandacht heeft 2 dimensies.
  3. De aandacht heeft een beperkte capaciteit.

Ik zal deze drie kenmerken hieronder nader toelichten.

Sturen of z’n eigen gang laten gaan

De aandacht lijkt ergens wel op ademhalen. Je kunt de ademhaling bewust sturen, of je laat hem zijn eigen gang gaan. Zo is het ook met de aandacht. Je kunt je aandacht bewust ergens op richten, of je laat hem zijn eigen gang gaan. In het laatste geval zal hij van het ene naar het andere item dwalen, of je aandacht wordt getrokken door iets in je omgeving dat je belangstelling heeft gewekt. Op zich is het prima om je aandacht lekker zijn eigen gang te laten gaan, maar het is wel zo dat je dan veel ontgaat. Om dit punt te illustreren, haal ik een verhaaltje aan dat Edward de Bono in een van zijn boeken vertelt:

Een ontdekkingsreiziger komt terug van een verkenningstocht op een pas ontdekt eiland. Hij meldt dat hij een rokende vulkaan en een grote vogel die niet kan vliegen heeft gezien. Maar wat was er nog meer? De ontdekkingsreiziger heeft geen idee; dat waren de dingen die zijn aandacht trokken, verder niks. Omdat men dit onvoldoende vindt, wordt hij naar het eiland teruggestuurd. Maar nu krijgt hij specifieke instructies mee. ‘Kijk naar het noorden en schrijf op wat je ziet, kijk dan naar het oosten en schrijf weer op wat je ziet. Doe het zelfde voor het zuiden en westen. De ontdekkingsreiziger keert terug en dit keer kan hij zeer uitgebreid verslag doen.1

Wat dit verhaal laat zien is dat je je aandacht door middel van (zelf)instructies kunt richten en dat je daardoor dingen opmerkt die je anders zouden zijn ontgaan. Zo kun je jezelf bijvoorbeeld de instructie geven te kijken of je rode auto’s ziet. En tot je verbazing zie je dan ineens heel veel rode auto’s!

Twee dimensies van aandacht

Het tweede kenmerk van aandacht is dat het twee dimensies heeft:

  1. Breedte: het is breed of smal.
  2. Richting: het is intern of extern gericht.

Brede aandacht kun je vergelijken met de lichtbundel van een straatlantaarn; het licht niet erg fel, maar het bestrijkt een groot oppervlak. Smalle aandacht is meer als een laserstraal; het is heel geconcentreerd, maar het bestrijkt slechts een smal gebied.
‘Extern’ wil zeggen dat je aandacht op de wereld om je heen gericht is. ‘Intern’ betekent dat het naar binnen gericht is, dus op je gedachten en gevoelens.

2 Dimensies van Aandacht

De 2 dimensies van aandacht. Naar J. van Gestel. Verdere uitleg in de tekst.

Als je die vier dimensies met elkaar combineert, dan krijg je vier typen aandacht: 1) extern-smal, 2) extern-breed, 3) intern-smal, 4) intern-breed.
Deze vier basistypen wisselen elkaar af. In geval van een (sportieve) prestatie zal deze afwisseling in een specifieke volgorde gebeuren:
Je neemt informatie uit de buitenwereld op en taxeert deze (extern-breed). Als je de informatie gaat analyseren, is je aandacht intern-breed. Na de analyse ga je repeteren; je zet dus voor jezelf de belangrijkste feiten op een rij (intern-smal). Tot slot is het moment van handelen aangebroken, je gedachten zijn volledig op de komende prestatie gericht (extern-smal). 2,3

Beperkte verwerkingscapaciteit

Net zoals de computer kan de geest geen onbeperkte hoeveelheid informatie tegelijk verwerken 4. De computer kan slechts een beperkt aantal bytes per seconde aan. Net zo kan de geest niet meer dan een bepaald aantal informatie-eenheden per seconden behappen. Dit is zelfs vrij precies uitgerekend:

Een mens kan maximaal aan 7 informatie-eenheden (gedachten, gewaarwordingen, etc.) tegelijk aandacht besteden. Men kan maximaal 18 x per seconde tussen groepen van 7 informatie-eenheden schakelen. Dit betekent dat men 7 x 18 = 126 informatie-eenheden per seconde kan verwerken. Dat is dus de maximale verwerkingscapaciteit van de geest.5

Om maar bij de overeenkomsten met de computerwereld te blijven, bij internetverbindingen spreekt men van ‘bandbreedte’. Dat geeft aan hoeveel bytes er per seconde via die internetverbinding verstuurd kunnen worden. Hoe meer bytes per seconde, hoe sneller de verbinding. Ik vind het wel mooi om in verband met de aandacht ook van bandbreedte te spreken: je aandacht heeft dus een bandbreedte van 126 informatie-eenheden per seconde.

Ik kan me zo voorstellen dat als je je niet lekker voelt, moe bent of (teveel) alcohol gedronken hebt, de bandbreedte van je aandacht minder dan 126 informatie-eenheden per seconde is (vandaar dat je terecht niet met drank op achter het stuur mag. Je aandacht is gewoon minder goed, al heb je misschien het gevoel nog heel scherp te zijn.) Maar ook al ben je fit en nuchter, helaas heb je maar zelden de beschikking over je volledige bandbreedte. Op de achtergrond zijn er allerlei onverwerkte zaken (mentale bubbels) die beslag leggen op je aandacht. Dat maakt het zo moeilijk om in het hier en nu te blijven. Het goede nieuws dat er ruimte is voor verbetering. Daar ga ik hieronder verder op in.

Het trainen van de aandacht

Tot zover de theorie. Nu de praktijk. Als je de kwaliteit van je aandacht wilt verbeteren, heb je twee dingen te doen:

  • Bewust leren richten van je aandacht (waarbij je gebruik maakt van de 2 dimensies).
  • ‘Mentale bubbels’ opruimen zodat er meer bandbreedte vrij komt.

Het bewust richten van de aandacht

In feite kun je alles wat je doet gebruiken als oefening in het richten van je aandacht. Een bekend voorbeeld is de afwas: dat is een eenvoudige taak die niet heel veel denkwerk vereist. Juist daardoor kun je je focussen op allerlei aspecten ervan; zoals het gevoel van het warme water aan je handen. Het klotsende geluid als je een bord in het water afborstelt, etc.
Ook yoga oefeningen zijn heel geschikt. In de ontspanning die ontstaat tijdens het doen van yoga, kun je makkelijker met de aandacht spelen. Je kunt je focussen op sensaties in een specifiek lichaamsdeel en vervolgens de aandacht verbreden naar het hele lichaam. Of je luistert naar de geluiden die tot je doordringen en focust je dan op één geluid. Als ik in de zomermaanden op les ben, luister ik graag naar een zingende merel die vaak in een kleine tuin naast de yogastudio zit.

Mentale bubbels verwijderen

De beste manier om dit te doen is meditatie. Als je gaat zitten om te mediteren (zoals bijvoorbeeld beschreven in ‘Mediteren op de Ademhaling‘), zul je merken dat je aandacht voortdurend afdwaalt. Dit kan heel frustrerend zijn, maar eigenlijk is het een hele goede zaak. Wat er namelijk gebeurt is dat onverwerkte ervaringen – dus mentale bubbels – in je bewustzijn komen. In de meditatieve setting ben je zo ontspannen dat je ze rustig kunt aankijken (alvorens je je aandacht weer terugbrengt naar de ademhaling). Hoe het precies werkt weet ik niet, maar op de een of andere manier helpt je dit om die bubbels te verwerken.6 Het is dus helemaal niet erg dat er voortdurend van alles bij je opkomt tijdens het mediteren.
Een aantal weken nadat ik zelf was begonnen met regelmatig te mediteren, keek ik omhoog naar een groep overvliegende vogels. Ik verbaasde me over hoe intens blauw de lucht was en hoe scherp ik de vogels zag. Het was niet zo dat mijn ogen beter geworden waren, maar door de meditatie was er meer bandbreedte vrijgekomen waardoor ik het veel gedetailleerder en intenser kon zien. Hetzelfde had ik met het luisteren van muziek. In liedjes die ik al vaak gehoord had, hoorde ik ineens subtiele details die me nog nooit eerder waren opgevallen.

Het trainen van de aandacht is misschien moeilijker dan ooit. Het leven gaat in een hoog tempo en van alle kanten worden we bestookt met prikkels die om het hardst om onze aandacht schreeuwen. Toch loont het de moeite om met aandachtstraining aan de slag te gaan. Want als de kwaliteit van je aandacht toeneemt, zul je betere beslissingen nemen omdat je heldere geest goed zal zien welke zaken er wel toe doen en welke niet. Je contacten met andere mensen zullen verbeteren omdat je beter kunt luisteren en beter ziet wat belangrijk voor hen is. Diezelfde helderheid van geest zal je in staat stellen je werk effectiever en efficiënter te doen. Daarbij heb je het vermogen om je aandacht gedurende langere tijd op één ding te focussen waardoor je meer succes zult oogsten. Het is eigenlijk heel simpel: hoe beter de kwaliteit van je aandacht, hoe beter de kwaliteit van je leven.

Samenvatting

Zo aan het einde van het artikel even de hoofdpunten kort op een rij:
Aandacht heeft drie belangrijke kenmerken: 1) je kunt het bewust richten of z’n eigen gang laten gaan, 2) het heeft twee dimensies (breed-smal en intern-extern) en 3) het heeft een beperkte bandbreedte. Het trainen van de aandacht heeft een tweeledige aanpak: je oefent je in het bewust richten van de aandacht en je ruimt ‘mentale bubbels’ op waardoor er meer bandbreedte vrijkomt. Hoe beter getraind de aandacht is, hoe beter de algehele kwaliteit van je leven.

Een goed getrainde aandacht is dus één van de grootste cadeau’s die je jezelf kunt geven!

_________________________________________

Voetnoten


Bono, E. de, Leer uzelf denken. ISBN 9056890271


Gestel, J van, De gezonde geest: totale concentratie. ISBN 9789061829652


Alidina, S., De kleine Mindfulness voor dummies. ISBN: 9789043025263


Daardoor zullen je altijd wel dingen ontgaan. Goochelaars en zakkenrollers maken hier handig gebruik van. Door je aandacht op bijvoorbeeld hun ene hand te vestigen, heb je niet in de gaten wat ze met hun andere hand doen.


5 Csikszentmihalyi, M., Flow: psychologie van de optimale ervaring. ISBN: 9789053525081


Ritskes, R.R., Leer denken wat je wilt denken: basisboek zentraining. ISBN: 9789056702403
In dit boek wordt diep ingegaan op het fenomeen “mentale bubbels”. De auteur legt dit allemaal heel duidelijk uit. Overigens bestaan die mentale bubbels niet alleen uit negatieve onverwerkte ervaringen. Ook aangename dingen kunnen teveel beslag leggen op je aandacht. Het is dus zaak om ook positieve ervaringen te verwerken.

Print Friendly, PDF & Email
Share